# 6 - Zaak 54: De Franse Kunstroof in Nederland
Zaak 54: De Franse Kunstroof in Nederland
Of het nu groot of klein is, anoniem of niet, eenmalig of maandelijks, elke bijdrage helpt ons om dit fascinerende verhaal voort te zetten en meer verborgen verhalen aan het licht te brengen:
https://fooienpod.com/kunstmaffia
Zeer veel dank mochten jullie iets voor onze podcast over hebben!
Alright, folks! Today we're diving deep into the wild world of art heists, and let me tell ya, this one's a doozy! We're kicking things off with the audacious French art theft in the Netherlands back in 1795, when revolutionary troops rolled in like they owned the place—spoiler alert: they kinda did! Picture this: stadhouder Willem V, in a mad dash to save his royal skin, leaves behind a treasure trove of masterpieces that would make any museum curator weep. The French, under the banner of “liberty, equality, fraternity,” turned out to be art thieves in disguise, scooping up Dutch cultural gems to beef up the Louvre. So grab your popcorn and settle in, ’cause we’re unraveling a tale of stolen art, bold escapes, and how history sometimes gets a bit... sticky!
Let’s turn the clock back to January 1795, a time when Willem V was sprinting for his life, leaving behind a stunning collection of Dutch masterpieces that would soon become the spoils of war. Our hosts, Rick and Robert, guide us through the whirlwind of events that led to the French army marching into the Netherlands with one mission: to collect the cultural jewels and ship them off to Paris. They paint a vivid picture of how the French soldiers, armed with a list of coveted artworks, transformed into an elite squad of art thieves, all while the Dutch were left in a state of disbelief. It’s like a heist movie, but set in the 18th century!
The conversation takes a humorous turn as they poke fun at the absurdity of the situation, contrasting the grandiose ideals of revolution with the grim reality of cultural looting. We hear about the shenanigans of the French art experts who, under the guise of cultural enlightenment, dismantled Dutch identity piece by precious piece. The narrative is rich with anecdotes, exploring how paintings were rolled up and shipped off, while the Dutch were left with empty frames and bitter memories. And let’s not forget the elephant in the room—literally! The story of the stolen elephants adds a whimsical touch to the somber tale of loss, proving that history can be both tragic and delightfully bizarre.
As they wrap up, the hosts reflect on the ongoing implications of this artistic heist, connecting the dots to today’s conversations around cultural heritage and restitution. It’s a thought-provoking discussion that challenges us to think about who owns history and art, and how we’re still grappling with the consequences of these past actions. Spoiler alert: the road to restoring stolen art is still bumpy, and it seems France is holding onto its treasures like a kid clutching their candy on Halloween. So, grab your headphones and get ready for a deep dive into art, history, and a dash of hilarity!
Takeaways:
- The French Revolution sparked a cultural upheaval, leading to the plundering of artworks across Europe, especially in the Netherlands.
- In 1795, the French Republican army invaded the Netherlands, causing the Dutch stadtholder to flee, leaving behind invaluable art collections.
- The infamous French art theft was a well-organized operation, not just random looting by soldiers, showcasing a calculated approach to seizing cultural treasures.
- Despite the return of some artworks after the Napoleonic Wars, a significant portion of Dutch art remains missing in French collections even today.
- The legacy of colonial art theft continues to affect museums and cultural institutions across Europe, igniting debates about restitution and ownership.
- Many precious artworks taken during the French invasion have never been returned, highlighting ongoing tensions in art restitution discussions.
Transcript
Zijn enorme kunstcollecties moest hij achterlaten. Die vielen ten prooi aan het nieuwe regime in de Bataafse Republiek.
Nederland moest machteloos toezien hoe de kunstschatten werden afgevoerd naar het Louvre in Parijs. Dit is Kunstmaffia, een podcast over roofvervalsing en diefstal in de internationale kunst- en antiekwereld met Rik Bouman en Robert Tetteroo.
Met deze keer zaak 54. De Franse kunstroof in Nederland.
Speaker B:In heel Europa worstelen musea met de erfenis van koloniale roofkunst. We hebben er eerder al over gesproken. Bijvoorbeeld zaak 46, de Schatten van Lombok.
En in het interview met de directie van het Mauritshuis bijvoorbeeld. Seizoen 2 was voor een groot deel zelfs gewijd aan de massale roof van de Europese kunst door de nazi's in de Tweede Wereldoorlog.
ties door het Franse leger in:Onder het mom van vrijheid, gelijkheid, broederschap trok het Franse leger ons land binnen. Maar het waren vooral onze culturele schatkamers waar ze ons van wilden bevrijden.
Het Louvre in Parijs is deels gebouwd op de rug van gestolen Europese collecties. En een aanzienlijk deel van de Nederlandse kunst is nooit teruggekeerd.
Speaker A: Het verhaal begint in januari:In zijn haast om het fere lijf te redden, moet Willem pijnlijke keuzes maken.
Zijn enorme kunstcollectie met meesterwerken van Rembrandt, Rubens, Van Dijk en Paulus Potter, konden onmogelijk mee, want ze waren over het land verspreid.
Speaker B:Ja, maar Robert, hij nam wel zijn VOC-service toen mee. In zaak 53 hebben we het daar zelfs over gehad.
Speaker A:Vorige aflevering, daar komt deze inderdaad een beetje uit voort, want er was nog veel meer over te vertellen inderdaad. Daags na zijn vlucht marcheerde de Franse troepen Den Haag binnen, vergezeld door speciaal aangestelde kunstkenners van het comité de Salut Public.
En dat, Rick, is een heel deftige benaming voor wat feitelijk ordinaire kunstrovers waren.
Speaker B:En ze hadden een duidelijke opdracht. Verzamel Nederlandse culturele schatten om de grandeur van de Franse Republiek te vergroten.
Deze roof was geen chaotische plundering door soldaten op zoek naar souvenirs. Het was een zorgvuldig georganiseerde operatie, geleid door experts die precies wisten wat ze zochten.
De kunstschilder Jacques-Pierre Tinet leidde de missie om de collecties te inspecteren. Zijn onderbouwing bij de Nederlandse eigenaren was brutaal. Niet het Bataafse volk was de vijand, maar het was stadhouder Willem V.
en zoals in Frankrijk alle bezittingen van de koningstaatseigendommen waren geworden, zo moest dat ook gelden voor de eigendommen van onze Willem V.
Speaker A:Zeker. De achtergebleven leden van de statengeneraal probeerden de inbeslagnamen nog te voorkomen.
Ze betoogden dat de burgers ook nog vorderingen hadden op hun stadhouder, maar Tinet trok zich daar weinig van aan. Alles van belang werd geconfiskeerd. De bibliotheek, de schilderijen en de natuurhistorische artefacten.
Het lukte de parlementariërs nog wel om enkele nationale symbolen te redden. Een sabel van Michiel de Ruiter, de admiraalstaf van Maarten Tromp en wat voorwerpen uit de Geuzentijd.
Deze werden met overdreven militair ceremonieel vertoon door Thinet teruggegeven aan de Nederlandse statengeneraal in de Trevenzaal. Toch voelde iedereen zich daar bekocht.
Speaker B: zijn we inmiddels in half mei: opgerold. Dit schilderij uit:Zie bijvoorbeeld even in onze Insta-account.
Speaker A:Ik zal een plaatje neerzetten van dat enorme schilderij.
Speaker B:In totaal vertrokken vijf wagenladingen vanuit Den Haag naar Parijs. De gehele natuurhistorische verzameling werd verscheept.
Kosten nog moeite werden gespaard om de gestolen collecties via de binnenwateren van Nederland en België naar Parijs te transporteren.
Speaker A: ibliotheek bestaande uit zo'n: Speaker B:Jazeker. Hele bekenden toen.
Speaker A:Lijken wel circus olifanten. Maar misschien waren ze dat ook wel een beetje.
De dieren waren in:Halverwege de reis kregen de olifanten gezelschap van een beer uit Zwitserland, ook gestolen, die tezamen het Parijse volk moesten vermaken. In die tijd waren er nog niet echt veel dierentuinen.
Terwijl de Nederlandse kunst werd uitgepakt in Parijs, breiden Frankrijk zijn veroveringstocht door Europa uit. Met elke militaire overwinning groeide ook de kunstcollectie in het Loeveren.
Speaker B:En inmiddels had ene generaal, Napoleon Bonaparte...
Speaker A:Wie?
Speaker B:Napoleon Bonaparte, van zijn leger een geoliede machine gemaakt. De Franse regering, het directoire, had steeds meer problemen en angst voor de militaire genie.
Hij liep Italië, Duitsland en Oostenrijk onder de voet en elk land of hertogdom moest een schatting betalen aan goud en kunstwerken. Zelfs de paus moest honderd kunstwerken en vijfhonderd manuscripten afstaan. Napoleon verscheep de standbeelden zoals de Apollo van Belvedere.
en de Laocoongroep naar Parijs. Twee van de beroemdste beeldhouwwerken die afkomstig zijn uit de Griekse oudheid.
En ook de meesterwerken van Raphaël en Michelangelo werden buitgemaakt, naast wetenschappelijke verzamelingen en antiek.
Speaker A:Ja, dus eigenlijk nam hij gewoon alles mee. Vanuit Berlijn vertrok de quadriga, het vierspan dat op de Brandenburger Tor stond, naar Parijs.
jdens de vierde kruistocht in:Een sleutelfiguur in deze operatie was François Dénon, Napoleons persoonlijke kunstadviseur, die hem goede diensten had bewezen tijdens zijn veldtocht in Egypte. Als dank stelde hij hem aan als de directeur van het Louvre.
Dénon leidde een groep experts die zich met hart en ziel inzetten voor de uitbreiding van de collectie van het Louvre. Hij volgde Napoleon, die zich inmiddels tot keizer had uitgeroepen, op de voet door Duitsland, waar honderden schilderijen in beslag werden genomen.
De muren van het Louvre werden voller en voller.
Speaker B: Ja, en dan in:Napoleon, die in zijn jonge jaren diende bij de artillerie, zei tussen neus en lippen door dat ze vast goed zouden staan bij de ingang van de Dom de Invalides. Uiteraard kreeg de keizer ze spontaan cadeau.
Speaker A:Ja, dat gebeurt als je het zo zegt. Vind ik wel leuk dat.
Speaker B:Ja, precies. En omdat ze door een Duitse kanonnengieter waren gemaakt, werden ze na de val van Napoleon verkeerd teruggestuurd.
jn en de ander naar Wenen. In:Alle pogingen om deze kanonnen uit Wenen en inmiddels Moskou terug te krijgen zijn tot op heden mislukt.
Speaker A:Ja, en er komt nog wel eens een Delft en daar staan ze niet, helaas. Toen Napoleon naar Elba werd verbannen, landde Willem Frederik van Nassau, prins van Oranje, op het strand in Scheveningen.
Op de plek waar zijn vader jaren eerder was gevlucht. In Amsterdam volgde zijn inhuldiging als soevereinvorst. Nederland kreeg zijn eerste koning, Willem I.
Als erfgenaam van de geroofde collectie deed hij toch afstand van zijn kunst als privébezit. Het restant van de bibliotheek vormde de basis van de huidige Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
François Dénon kreeg het na de verminderde toevoer van binnenrollende kunst toch weer druk in het Loeveren. Nu klopten vertegenwoordigers van alle Europese landen aan de deuren van zijn museum met een dwingend verzoek om teruggave.
Speaker B:Maar Dénon was niet erg vrijgevig en hij had overal een antwoord op klaar.
Over de Beiense schilderijen beweerde hij dat het merendeel van weinig waarde was en daarom naar verschillende musea en kerken in Frankrijk was doorgestuurd. Onvindbaar dus in Frankrijk. Ook de Franse autoriteiten verleende geen medewerking aan de restitutie van kunstbezit.
ijn nederlaag bij Waterloo in: Speaker A:Ja, nu stonden er geen diplomaten of curatoren, maar Pruissische troepen aan de deuren van het Louvre. Ik weet niet of ze toen al van die punten op hun helmen hadden, maar het zal er dreigend uitgezien hebben.
Die marcheerden naar binnen en haalden alle schilderijen van Duitse oorsprong van de muren. François Dénon zag zijn levenswerk in duigen vallen.
Hij stribbelde tegen, maar hij kon niet verhinderen dat een gigantische teruggaveoperatie op gang kwam. De Nederlanders werden in eerste instantie afgescheept met slechts twaalf schilderijen die nog ergens in het museum stonden.
De prins van Oranje ging persoonlijk naar Parijs met zijn arm nog in de mitella van een verwonding die had opgelopen bij Waterloo. Ondanks zijn aandringen bij Denon kwam ook hij geen stap verder.
Speaker B:En dus wende hij zich tot Wellington. Die dreigde Denon dat hij bij verdere smoesjes met militair geweld de kunstwerken uit het Louvre zou halen.
Toen de Nederlandse vertegenwoordiging op 19 september bij de ingang van het Louvre verscheen, stond ze weer een verrassing te wachten. Denon had het museumpersoneel opdracht gegeven alle ladders te verstoppen.
Speaker A:Ja, dat is er ook een truc.
Speaker B:Ja, want de schilderijen hingen natuurlijk behoorlijk hoog en zonder trap kwam je daar gewoon niet. En de schilderijen hingen dus te hoog om ze zo van de muur te pakken. De Terughaven werden een terugname.
Met 50 werklieden namen ze 119 topstukken van Hollandse en Vlaamse meesters als Rubens, Jan Steen, Rembrandt en Van Dijk met zich mee. En natuurlijk de beroemde stier van Potter.
Speaker A:De toegestroomde Parijzenaren waren woedend, maar de Franse nationale garde greep niet in. Ook bij de natuurhistorische collectie werkte de Franse in alles tegen.
iveerde in Leiden in december:De hele collectie werd door koning Willem I aan de Leidse Universiteit geschonken. Zeven voertuigen met schilderijen en andere kunstwerken arriveerden in Den Haag.
Speaker B:Ja, en daar werden de koetsen de groots onthaald. De hele collectie werd geëscorteerd door de Delfse en Haagse Schutterij en een deel van het garnizoen.
Met veel militair vertoon werden ze de stad ingevoerd. Een ooggetuig geschreef Deze dag was een van die onvergetelijke dagen welk ons en ons nageslacht die jaren van overheersing doen vergeten.
Het eerste schilderij dat tevoorschijn kwam was de stier van Paulus Potter. Deze werd teruggebracht naar het Mauritshuis waar hij tot de dag van vandaag te bewonderen is.
Speaker A: Maar niet alles wat in:Ken jij je allemaal, Rick?
Speaker B:Ja, ja, zeker.
Speaker A:Ook een verzameling van gouden en zilveren wapens, oude kaarten en delen van de natuurhistorische verzameling waren in Frankrijk achtergebleven. Er was nog wat getouwtrek, maar de onderhandeling op afstand bleek allemaal vergeefse moeite. Tot een formele overeenkomst is het nooit gekomen.
Speaker B:De Fransen hebben deze massale teruggave nooit helemaal goed kunnen verwerken.
Dat blijkt wel uit de Franse geschiedschrijving waarin de 19e eeuws geallieerden afgeschilderd worden als de barbaren die Frankrijk hebben beroofd van de kunst uit het Louvre.
Speaker A:Een beetje Frans drama denk ik.
Speaker B:Ja en de geallieerden hebben na Waterloo brandend van wraakzucht de musea leeggeplunderd.
Speaker A:Ja, dat staat dus tussen aanhalingstekens.
Speaker B:Precies. Vandaag, meer dan twee eeuwen later, verblijft een deel van de geroofd door de Nederlandse kunst nog steeds in Franse musea.
edis. de Mossassaurus, die in: Speaker A:Hij klinkt best als een eng wezen.
Speaker B:Ja, lijkt me wel een bijzonder fenomeen.
Het fossiel, dat 20 jaar daarvoor in Sint-Pietersbergen was gevonden, werd opgenomen in de collectie van het Museum National d'Histoire Naturelle in Parijs, waar het nog steeds ligt. Ondanks vele pogingen is het nooit gelukt dit prehistorische object terug te krijgen.
Speaker A:En sterker nog, twee jaar geleden nam de gemeenteraad van Maastricht nog een motie aan tot repatriëring van de Maastrichtse Mosasaurus. Vanuit Frankrijk kwam... Niet zo'n stilte. Toch vreemd.
We kijken steeds kritischer naar koloniale roofkunst en juichen teruggave aan voormalige koloniën toe. En terecht. Ook de restitutie van naziroofkunst heeft nog altijd vol op de aandacht.
Maar rond de kunstroof van Frankrijk in Europa Zoals gezegd blijft het stil. De Fransen beschouwen de kunst als hun rechtmatig bezit volgens het toen heersende oorlogsrecht.
Maar daar dachten de getupeerden van die tijd toch heel anders over. Luister jij graag naar Kunstmafia en wil je Rick en Robert ondersteunen? Ga dan, als je wat kan missen, naar vooiepot.com.
En geef daar een digitale fooi. Dus vooiepot.com.
