# 5 - Zaak 53: Koninklijke Roofkunst
Zaak 53: Koninklijke Roofkunst
Of het nu groot of klein is, anoniem of niet, eenmalig of maandelijks, elke bijdrage helpt ons om dit fascinerende verhaal voort te zetten en meer verborgen verhalen aan het licht te brengen: https://fooienpod.com/kunstmaffia
Zeer veel dank mochten jullie iets voor onze podcast over hebben!
Show notes – Eind 18e eeuw vlucht stadhouder Willem V het land uit en neemt een uiterst kostbaar 534-delig porseleinen servies mee. In Engeland moet hij dat verkopen om in zijn kosten te voorzien.
Een eeuw later belandt een deel van het exclusieve servies in de verzameling van een Duits-Joodse bankier, die gedwongen wordt zijn kunstcollectie te verkopen aan de nazi’s. Lange tijd blijft dit servies spoorloos, tot Kunstdetective Arthur Brand het in 2014 op het spoor komt.
Picture this: the late 1930s, where a German-Jewish banker finds himself in a real pickle thanks to the Nazis, who are insisting he sell off his prized art collection just to snag a visa outta dodge. Among the treasures was a super exclusive porcelain set that once graced the tables of a Dutch stadtholder. Fast forward to post-war chaos, and guess what? That exquisite porcelain goes missing, poof, just like my last good pair of socks after laundry day. But hold onto your hats, because in 2014, an eagle-eyed researcher spots a plate from that fabled collection in a Dutch museum, sparking a thrilling chase to uncover the lost pieces of history. This episode of Kunstmafia takes us on a wild ride through art theft, deception, and the ongoing quest for restitution as we unravel the story of a rare 18th-century Meissen porcelain service. It’s not just about the china; it’s about the legacy, the families torn apart by war, and the relentless pursuit of what was stolen. Buckle up as we venture into the murky waters of art history, where each piece tells a tale of loss and recovery, and where every auction catalog holds secrets waiting to be discovered.
https://www.femkefataal.nl/roofkunst-paleis-het-loo-moet-terug-naar-joodse-familie/
Takeaways:
- In de jaren '30 dwongen de nazi's een Duits-Joodse bankier zijn waardevolle kunstcollectie te verkopen voor een visum.
- De zoektocht naar verloren kunstvoorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog blijft doorgaan, met meer dan 100.000 items nog steeds spoorloos.
- Tijdens deze aflevering bekijken we de geschiedenis van een uniek 18de-eeuws Meissen servies dat onlangs werd teruggevonden.
- Herbert Gutmann, een grootverzamelaar, werd door de nazi's gedwongen zijn kunstcollectie te verkopen en vluchtte naar Engeland.
- De ontdekking van roofkunst in musea heeft geleid tot een hernieuwde zoektocht naar gerechtigheid voor de erfgenamen.
- Het Meissen servies, dat ooit toebehoorde aan Willem de Vijfde, onthult de complexe geschiedenis van kunstroof en restitutie.
Transcript
Eind jaren 30 dwingen de nazi's een Duits-Joodse bankier zijn kunstcollectie te verkopen in ruil voor een visum naar het buitenland.
Speaker A:In de collectie zit een zeer exclusief en waardevol porseleinenservies dat ooit aan een Nederlandse stadhouder toe behoorde.
Speaker A:Na de oorlog blijft het porselein onvindbaar.
Speaker A: Tot in: Speaker A:Dit is Kunstmafia, een podcast over roofvervalsing en diefstal in de internationale kunst- en antiekwereld met Rick Bouwman en Robert Tetreault.
Speaker A:Met deze keer zaak 53.
Speaker A:Koninklijke roofkunst.
Speaker B:Van de talloze kunstvoorwerpen geroofd door de naties uit met name privécollecties zijn er nog meer dan 100.000 spoorloos momenteel.
Speaker B:Kinderen en kleinkinderen van de oorspronkelijke eigenaren zijn nog steeds op zoek naar hun vermiste familiebezit.
Speaker B:Seizoen 2 van Kunstmafia is bijna geheel gewijd trouwens aan de kunstroof ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Speaker B:Ga gelijk even terugkijken en terugluisteren naar seizoen 2.
Speaker B:Vaak gaat het om de laatste en enige tastbare herinnering aan een gelukkig vooroorlogs familieleven.
Speaker B:We volgen in deze aflevering als voorbeeld een zeer zeldzaam en waardevol 18eeuws servies van het vermaarde Meissen porselein dat een paar jaar geleden werd teruggevonden.
Speaker B: iedenis die start in het jaar: Speaker A:Ja, want toen kreeg de Nederlandse stadhouder Willem de Vijfde een geschenk van de bewindhebbers van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC, wel bekend van de specerijenhandel.
Speaker A:Nou, en als je van hun wat krijgt, dan krijg je ook echt wat natuurlijk.
Speaker A:Het gaat om een 435-delig servies van het uiterst kostbare meissenporselein.
Speaker A:Deze beroemde porseleinfabriek staat in de deelstaat Saxen aan de Elbe, vlakbij Dreesden.
Speaker A:Het geheime recept voor wit porselein was tot dan toe alleen bekend bij de Chinese en Japanse pottenbakkers.
Speaker A: Pas in: Speaker A:Vanaf dat moment was Meissen een exclusief merk en hofleverancier van koningshuizen.
Speaker B: anse revolutie die uitbrak in: Speaker B:De Franse burgers hadden het steeds zwaarder door hogere belastingen en dit leidde tot bittere armoede en honger door de hoge prijzen.
Speaker B:De koning, de adel en geestelijken maakten zich niet druk om de problemen van het gewone volk.
Speaker B:Toen de schatkist echter leeg raakte en brood onbetaalbaar werd, barstte de bom met de bestorming van de Bastilie.
Speaker B:Mensen eisten vrijheid, gelijkheid en een stem in het bestuur van het land.
Speaker B:De Franse koning werd uiteindelijk afgezet en na een mislukte vluchtpoging onthoofd.
Speaker A:De guillotine.
Speaker B:Precies.
Speaker B:In heel Europa vreesden vorstenhuizen dat de revolutie zou overslaan.
Speaker B:De Nieuwe Franse Republiek wilde haar revolutie maar wat graag exporteren.
Speaker B:En desnoods door oorlog.
Speaker A:Ja, en die angst voor de Franse revolutionaire bleek terecht.
Speaker A: In: Speaker A:Franse troepen, gesteund door Nederlandse patrioten die eerder het land uit waren gevlucht, vielen ons land binnen.
Speaker A:Ook veel Nederlanders waren de heersende elite zat en stonden sympathiek tegenover de Fransen.
Speaker A:De aloude beste verdediging van Nederland, het laten onderlopen van polders om de vijand te hinderen, mislukte.
Speaker A: am door de strenge winter van: Speaker A:Alle grote rivieren waren dichtgevroren en dus kon het Franse leger supersnel oprukken naar de Hollandse steden.
Speaker A:De opmars ging zo snel dat de overmacht zonder veel tegenstand Den Haag bereikte, waar de Nederlandse statengeneraal zetelde.
Speaker B:Ja, en in de residentie was stadhouder Willem de Vijfde en zijn hoofdhouding inmiddels druk bezig met het inpakken van kostbaarheden.
Speaker B:Willems vrouw, Wilhelmina van Pruissen, wilde naar haar familie in Duitsland vluchten.
Speaker B:Maar Willem bleef hun vertrek maar uitstellen.
Speaker A:Het komt wel goed.
Speaker B:Het komt wel goed allemaal.
Speaker B:Maar dat kwam het niet, want toen de Fransen veel sneller dan gedacht naderden, moesten ze alsnog hals over kop vertrekken.
Speaker B:Een vlucht over land was niet meer mogelijk.
Speaker B:De enige manier om de gevreesde Franse guillotine te ontvluchten was via het strand van Scheveningen.
Speaker B:Daar lagen kleine houten schepen op het strand als er niet gevist werd.
Speaker B:Die werden per direct gecharterd.
Speaker B:In januari vertrokken de eerste vissers al met Wilhelmina en haar personeel richting Engeland.
Speaker B:Toen de stadhouder zelf wilde inschepen, bleek de wind een vertrek onmogelijk te maken.
Speaker B:En dat terwijl de Fransen Den Haag al omsingelden.
Speaker B:Hoe lang kon hij nog wachten?
Speaker A:Nou, niet heel lang dus.
Speaker A:Het werd alleen maar erger.
Speaker A:Op 18 januari had zich door de strenge vorst een muur van kruiend ijs op het strand gevormd.
Speaker A:Dat kennen we niet meer tegenwoordig.
Speaker A:Vroeger zat dat nog wel eens tegen de afsluitdijk aan.
Speaker A:Om hun schepen hiervoor te beschermen, hadden de vissers die voorbij de branding ten anker gelegd.
Speaker A:Via de Scheveningseweg arriveerden 18 rijtuigen met porselein, schilderijen, zilver, tafelbestek, dure kleding, kunstvoorwerpen en kisten met goud op het strand.
Speaker A:De stadhouder en zijn entourage moesten door de branding waden, in de kou, en met sloepen naar de schepen geroeid worden.
Speaker A:Het inladen van de goederen was net zo problematisch.
Speaker A:maar zijn geliefde porseleinenservies en zilveren bestek bleef niet achter.
Speaker A:Het was afzien voor de hoge adel om het vegelijf te redden.
Speaker A:Na een ijzige en erbarmelijke tocht van veertig uur arriveerden ze eindelijk in het veilige Engeland.
Speaker A:Een paar dagen later viel Den Haag en werd de Bataafse Republiek uitgeroepen, geïnspireerd op de nieuwe Franse idealen.
Speaker B:Ja, en dan Willem V.
Speaker B:zelf verkozen ballingschap in Londen bleek een stuk langer te duren dan gedacht.
Speaker B:En een stuk duurder ook.
Speaker B:Om in zijn kosten te voorzien verkocht hij uiteindelijk de 435 delige set borden, schotels, kopjes en sauskommen.
Speaker B:Elk deel van het servies was uniek beschilderd met Nederlandse stads- en dorpsgezichten en alle forten en handelsnederzettingen van de kolonien wereldwijd.
Speaker A:Dus elk stuk was uniek.
Speaker B:Het complete servies viel bij de verkoop in delen uiteen.
Speaker B:Ruim 100 jaar later werden 26 stukken van deze collectie bemachtigd door Herbert Koedman.
Speaker B:Zijn vader Eugène was de oprichter van de Dreesdenbank, waarvan Herbert later zelf directeur werd.
Speaker B:Hij was een verwoed kunst- en antiekverzamelaar met een enorme collectie schilderijen, beelden en wandkleden.
Speaker B:Hij verzamelde ook nog eens Persisch, Arabisch en Ottomaans keramiek en Chinees porselein dat hij tijdens zijn reizen in de Orient aankocht.
Speaker B:De aankoop van het Meissen porseleinenborden en sauskommen paste derhalve prima in zijn collectie.
Speaker A: Ja, maar als de nazi's in: Speaker A:Niet alleen omdat hij Joods was, maar vooral door zijn rol als bankdirecteur en grootverzamelaar van kunst en antiek.
Speaker A:Nazi-minister voor propaganda Jozef Goebbels bemoeide zich hoogpersoonlijk met de gedwongen overdracht van aandelen die Goodman in zijn bezit had.
Speaker A:Goebbels stuurt een verwalter op hem af en Herbert wordt gedwongen om zijn taken neer te leggen en ontslag te nemen.
Speaker A:Daarbovenop krijgt hij ook nog een enorme boete opgelegd.
Speaker A:Om deze onrechtvaardige boete te kunnen betalen is zijn genoodzaak zijn huis, bezittingen en waardevolle kunstcollectie te verkopen.
Speaker A:Ver beneden de prijs.
Speaker A:Afpersing en dwangverkoop dus.
Speaker B: juni: Speaker B:Dan vindt de Nacht van de Lange Messe plaats.
Speaker B:Op bevel van Adolf Hitler bij de honderden invloedrijke figuren van de Sturmabteilung de SA, met leider Ernst Röhm voorop, vermoord door de SS en de Gestapo.
Speaker B:Deze actie verstevigde Hitlers absolute macht.
Speaker B:Zo rekende hij af met alle rivalen binnen zijn eigen partij.
Speaker B:Daarnaast werden ook andere politieke en prominente tegenstanders door de SS opgepakt, waaronder Herbert Koetman.
Speaker B:Na een korte gevangenisstraf koopte hij zich vrij.
Speaker B:Hij beseft dat hij geen kans van overleven heeft als hij langer in Duitsland blijft.
Speaker B: ar Engeland en sterft daar in: Speaker A:Bijna letterlijk uitgekleten.
Speaker A:Ja, heel triest.
Speaker A: Maar nu maken we sprong naar: Speaker A:Kunstdetectief Arthur Brandt houdt zich, zoals bekend, ook bezig met het opsporen van roofkunst uit de Tweede Wereldoorlog.
Speaker A:Nazaten van Joodse families zijn vaak jarenlang tegengewerkt door instanties om hun rechtmatig bezit terug te krijgen.
Speaker A:Het is niet zonder reden dat er eind jaren negentig een restitutiecommissie in het leven wordt geroepen voor de teruggave van roofkunst die door het naziregime van de oorspronkelijke eigenaars zijn ontnomen.
Speaker A: s archief een veilinggids uit: Speaker A:Dat is altijd een belangrijke bron van bewijsmateriaal, want daarin staan alle objecten beschreven of op foto vastgelegd en vermeld met de datum waarop de veiling plaatsvond.
Speaker A:Vaak staat er ook genoteerd wat de herkomstgeschiedenis van een object is.
Speaker B:En dan blijkt dat een groot deel van de kunstcollectie van Herbert de Koetman in deze catalogus beschreven staat.
Speaker B:Vanwege de connectie met Nederland richt Brandt zich op de 26 delen meisjenservies die ooit toebehoorden aan Willem de Vijfde.
Speaker B:Enkele stukken staan afgebeeld in de catalages.
Speaker B:En dan herkent hij één stuk servies dat in een museum in Deventer staat tentoongesteld.
Speaker B:Hij woonde daar tenslotte ook lange tijd.
Speaker B:Hij controleert de andere serviestukken van Koetman en vindt delen daarvan in een paar andere musea, waaronder het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen en het Rijksmuseum in Amsterdam.
Speaker B:Dit laatste museum trouwens heeft enkele weken daarvoor met de Nederlandse staat een groot onderzoek afgerond naar roofkunst.
Speaker B:Daarbij is dit Meissen servies niet ontdekt of aangeduid.
Speaker A:De kunstdetective beseft dat hij een primeur in handen heeft.
Speaker A:Maar de zaak wordt nog groter als een collega hem een paar dagen later belt met de mededeling dat zes stuks van het meisjeporcelein zich in de koninklijke collectie van Paleis Het Loo bevinden.
Speaker A:Hoe kan het dat het Nederlands Koningshuis door nazi's geroofde kunst heeft aangekocht?
Speaker A:Had de toenmalige koningin Juliana niet kunnen weten dat het hier roofkunst betrof?
Speaker A:De avond voordat de Telegraaf deze ontdekking op de voorpagina plaatst, brengen de onderzoekers de Rijksvoorlegingsdienst op de hoogte en vragen om een reactie.
Speaker A:Die heeft zo snel natuurlijk geen antwoord.
Speaker B:Een dag later wordt de zaak breed uitgemeten in de Nederlandse media.
Speaker B:Ondertussen nemen Arthur en zijn collega contact op met erfgenamen van Herbert Koetman.
Speaker B:Paleis Het Loo komt met een officieel persbericht waarin ze deze pijnlijke kwestie grondig gaan onderzoeken.
Speaker B:Het gaat om sauskommen versierd met een stadsgezicht op Loenen en Maarsen.
Speaker B:De borden bevatten onder meer afbeeldingen van het VOC-huis in Delft en de Katerijnenpoort in Utrecht.
Speaker B:En de borden uit het Zuiderzeemuseum weergeven zelfs stadsgezichten op Enkhuizen.
Speaker B: In: Speaker B:Ze werden daar verkocht aan kunsthandelaren in Amsterdam en Lochem.
Speaker A:De restitutiecommissie in Den Haag stelt vijf jaar later vast dat er in totaal veertien porseleinen serviestukken uit de collectie van het Loo, het Rijksmuseum en het Zuiderzeemuseum daadwerkelijk onder roofkunst vallen.
Speaker A:Het meister porselein moet daarom worden teruggegeven aan de nazaten van de rechtmatige eigenaar.
Speaker A:De familie Goodman is blij, maar zij hebben pas een fractie kunnen traceren van de kunstcollectie die hun grootvader onder dwang heeft moeten verkopen.
Speaker A:Hun zoektocht gaat door, ook al is het meer dan 80 jaar geleden dat hun familiebezit spoorloos verdween.
Speaker C:Luister jij graag naar Kunstmafia en wil je Rick en Robert ondersteunen?
Speaker C:Ga dan, als je wat kan missen, naar fooiepotmetanday.com slash kunstmafia.
Speaker C:En geef daar een digitale fooi.
Speaker C:Dus fooiepot.com slash kunstmafia.
